szkolnictwo aktualizacja 10 września 2002

historia szkolnictwa w Nowej Wsi Królewskiej

tekst Joachim Sosnowski

Do XIX wieku nie było szkoły w Nowej Wsi Królewskiej. Pierwsza szkoła katolicka powstała w 1823 roku (I. Knie w 1845r. podaje, że powstała w 1822r.), uczęszczało do niej 143 uczniów . Do przełomu wieków XIX i XX warunki nauczania były zupełnie inne. Wtedy szkoła miała tylko jedną i to nie wystarczającą izbę szkolną, która mieściła się w starej - przerobionej stodole na wzniesieniu tuż przy obecnym kościele parafialnym. Po śmierci Hugo Leistena, urzędnika stanu cywilnego i jednocześnie inspektora lokalnej szkoły (od 1874r.), w Nowej Wsi Królewskiej w budynku zwanym popularnie "Leistenei" zarejestrowano 1 kwietnia 1894 r. dodatkową klasę szkolną oraz dwa służbowe mieszkania dla nauczycieli. Funkcję swą pełnił ów budynek do roku 1899 - to jest roku wybudowania nowej szkoły. Budynek ten mieścił się między obecnym kościołem a plebanią i w 1901r. został zaadoptowany na kościółek tymczasowy (do 1904 r. tj. do chwili ukończenia budowy kościoła parafialnego). Prawdopodobnie jedyną zachowaną pamiątką z XIX wiecznej szkoły w Nowej Wsi Królewskiej jest księga z wpisami uczniów - absolwentów z lat 1864-1876, której tytuł w przetłumaczeniu brzmi : "Akta dotyczące własnoręcznie pisanych życiorysów przez uczniów - absolwentów szkoły w Królewskiej Nowej Wsi w latach : 1864, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76 " Księga ta jest źródłem wiedzy o mieszkańcach tej dzielnicy. Stanowi bezcenny zabytek dziewiętnastowiecznego piśmiennictwa. Jest przykładem tak zwanej hagiografii. Pierwszego wpisu dokonał uczeń Urban Piechotta. Oto jego treść:

Opis Żywota

Ja nazywam się Urban Piechotta a jestem urodzonym W Królewskiej Nowejwsi dnia 25 tego Maja w roku 1851.Od narodu jestem w domu rodziców moich. Ja chodzę od 6 tego roku do tutejszej szkoły większą częńscią regularnie. Mój Ojciec nazywa się Simon Piechotta a jest chaupnikiem a moja Matka rodzonoł Julianna Kasperek. Mój Ojciec jeszcze żyje a moja Matka już umarła przed 3 latami. Przez moje życie byłem zupełnie zdrowy. Ja mam 4 braci Jozef Franc Nikolaus Paul a 2 siostry Franciszka Maria.Tom własną ręką napisał W Królewskiej Nowejwsi dnia 1 go Maja roku 1864 Urban Piechotta.

Każdy wpis był potwierdzony przez nauczyciela klauzulą: "Własnoręczny wpis tego ucznia potwierdza Klimek. Nauczyciel." Uczniowie dokonywali wpisów w "Księdze absolwentów" w dwóch językach. Od 1864 do 1868 roku najpierw po polsku, później po niemiecku, w tym był jeden wpis tylko po niemiecku i cztery wpisy tylko po polsku. Rok 1869 i 1872 to wpisy najpierw po niemiecku, później po polsku. Wpisy w latach 1870 i 1871 znów były najpierw w języku polskim, później w niemieckim, w tym znalazły się trzy wpisy tylko po niemiecku. Od 1873 roku aż do końca, to znaczy do 1876 r. wszystkie wpisy są już tylko w języku niemieckim. Możemy więc zaobserwować jak zapisy w danym języku były zwierciadłem historii, którą wytyczała na tych ziemiach polityka.

W 1900 roku rozpoczęto naukę w nowym budynku szkolnym z dwunastoma klasami dla dziewcząt i chłopców. Ten piękny dwupiętrowy gmach z czerwonej cegły wybudowano obok istniejącej starej szkoły. Cztery lata później w sąsiedztwie nowej szkoły stał już kościół parafialny. Po drugiej stronie ulicy było boisko, które wykorzystywała również miejscowa straż pożarna do ćwiczeń. Ponadto uczniowie zdobywali praktyczne umiejętności przy specjalnie utworzonej szkółce drzew. Znajdowała się ona przy dzisiejszym skwerze na rogu ulic Pobożnego i Szczeszyńskiego. Do końca II wojny światowej było to urokliwe miejsce z pomnikiem poległych w I wojnie światowej żołnierzy z Nowej Wsi Królewskiej. Dzisiaj w tym miejscu pozostał tylko wzgórek z okrągłym fundamentem i schodkami. Kierownikiem, a następnie dyrektorem nowej szkoły był nauczyciel o nazwisku Vogler. Następcą rektora Voglera został 1.04.1923 r. rektor Stefan Gladosch. Tę funkcję pełnił aż do śmierci (zmarł 3.06.1939 r.).Stefan Gladosch pełnił również od 1.04.1925 r. funkcję sędziego polubownego. Był on poza tym nieprzerwanie od 1923 r. członkiem zarządu szkoły.

Od chwili powstania parafii nauka religii odbywała się w szkole . Ks. proboszcz przygotowywał jedynie dzieci do I Komunii św. od 1 listopada do Niedzieli Białej oraz nauczał w dwóch wyższych klasach szkoły podstawowej . W pozostałych klasach uczyli religii nauczyciele. Ks. proboszcz był w tych klasach przynajmniej raz w miesiącu obecny .

Od 1907 roku wizytacja nauki religii odbywała się nie w szkole, tylko w kościele. Nauczyciele uczący religię przyprowadzali w wyznaczonym terminie dzieci do kościoła . Ze wzglądu na to, że dzieci były nieśmiałe wobec wizytatora, pytania zadawali dzieciom nauczyciele na temat określony przez wizytatora. Na 14 nauczycieli uczących dwóch odmówiło udziału w wizytacji . Wizytator przekazał sprawę Arcybiskupiemu Wikariatowi Generalnemu we Wrocławiu zaznaczając, że to Kościół udzielił tym nauczycielom missio canonica. Podaje się tematy, z których przepytano dzieci : Klasy I - Miłosierny Samarytanin - Sąd szczegółowy i ostateczny Klasy V - Stworzenie człowieka - Kain i Abel Klasy VI - O modlitwie - o aniołach . Wizytator uznał odpowiedzi dzieci za zadawalające. W 1908 roku było 240 dzieci nieobecnych na wizytacji z powodu epidemii szkarlatyny. Ciągły wzrost liczby mieszkańców spowodował, że jedna szkoła w Nowej Wsi Królewskiej już nie wystarczała.

W 1913 roku przy Al. Przyjaźni (dawniej Groschowitzerstr.) powstała druga szkoła powszechna z 16 salami lekcyjnymi. Pierwszym jej dyrektorem był rektor Kidalla. To dzięki niemu możemy szczycić się fotografiami, na których udokumentował dwukrotny przelot sterowca "Graf Zeppelin" nad naszą miejscowością 17.10.1929 r. i 24.06.1930 r.

W 1912 roku do 19 klas uczęszczało 1.275 dzieci katolickich oraz 11 dzieci protestanckich. W 1916 roku stwierdza się, że w dwóch katolickich szkołach uczy 20 nauczycieli, do których uczęszcza 1170 dzieci katolickich oraz 24 protestanckich. Klas jest 19. Były to klasy chłopięce i dziewczęce z wyjątkiem klas VII, do których uczęszczali razem chłopcy i dziewczęta. Księża parafialni przejęli 8 godzin religii tygodniowo. Należy również wspomnieć, że istniejące od 1913 roku dwie szkoły zostały podzielone w 1940 roku na żeńską i męską. W szkole I (tej przy kościele) nazwanej imieniem Schlagetera uczyli się chłopcy. Dziewczęta natomiast chodziły do szkoły II (nowej), którą nazwano w latach trzydziestych imieniem Adolfa Hitlera.

Na terytorium podzielonego Śląska ludność była przemieszana. Polska i Niemcy podpisali w 1922 r. tzw. konwencję genewską. Był to układ zawarty na 15 lat, w którym obie strony regulowały liczne sprawy sporne związane z podziałem Górnego Śląska, a zwłaszcza zobowiązały się do poszanowania praw mniejszości narodowej na swoich terenach. Zakładano więc publiczne polskie szkoły, ale często odstraszano rodziców od posyłania do nich dzieci. Na podstawie konwencji genewskiej złożono także w Nowej Wsi Królewskiej dnia 11.08.1923 r. wniosek o założenie polskiej publicznej szkoły podstawowej, do której miało uczęszczać 64 dzieci. Otwarcie szkoły nastąpiło 1 maja 1925 roku z liczbą dzieci 16. Z biegiem lat coraz mniej dzieci uczęszczało do szkoły i w 1929 r. gdy było ich tylko sześcioro, szkołę zamknięto.

15 października 1928 r. otwarto w Nowej Wsi Królewskiej rodzaj szkoły zawodowej (Fortbildungsschule). Ks. Proboszcz zaprotestował, bo nie uwzględniono nauki religii w tejże szkole. W najstarszym budynku znajdującym się na tyłach szkoły przy placu Kościelnym mieszkał rektor Gladosch. W tym budynku również w latach 1938-1945 utworzono klasę szkoły zawodowej stolarzy ( ponoć jedyna w całym powiecie opolskim).

Od początku parafii przygotowanie do I Komunii św. odbywało się w tzw. starej szkole położonej tuż obok kościoła. Jeszcze w 1939 roku uzyskano zezwolenie na uczenie religii w salach szkolnych po lekcjach z innych przedmiotów.

18 października 1939 r. Arcybiskupi Wikariat Generalny we Wrocławiu zawiadomił, że " katolickie szkoły wyznaniowe " ( Katholische Bekentnischule ) a za takie uchodziły także szkoły w Nowej Wsi Królewskiej, zostały przez władze państwowe przemienione w " Państwowe Szkoły Podstawowe " - Gemeinschaftsschule. W związku z tym duchowieństwo dekanatu opolskiego wniosło protest do władz państwowych. Zmianę uważano za zagrożenie wiary. Po II wojnie światowej nauka religii wróciła do szkół. Do dwóch szkół uczęszczało 1031 dzieci, a naukę religii uczyło 19 nauczycieli.

W związku z usunięciem nauki religii ze szkoły, objęto dzieci katechizacją przy kościele. W 1952 roku uczęszczało na nią 882 dzieci. W styczniu 1957 roku nauka religii znowu wróciła do szkół, ale tylko na dwa lata. Potem przez okres 30 lat (do 1989 r.) można było prowadzić katechizację tylko przy kościele - najczęściej w salkach katechetycznych. Rok 1989 to tryumfalny powrót lekcji religii do szkół. Obecnie w szkołach różnego typu w tygodniu jest od jednej do dwóch godzin katechizacji.

Na podsumowanie historii szkoły do II wojny światowej warto wspomnieć nauczycieli, których nazwiska zapewne są jeszcze znane najstarszym mieszkańcom obecnej dzielnicy: Nauczyciel i organista Albert Scholz (ur.31.01.1856 r. zm.19.08.1946 r., grób na cmentarzu w NWK), w latach 1935-36 wybudował dom przy Friedhofstr. 19 (obecnie ul. Zielona) Joseph Dzicher (później zmienił nazwisko na Deichhardt) - mieszkał na Oswaldstr. (obecnie ul. Londzina), następnie kupił działkę budowlaną na Sandstr. 11 (obecnie ul. Z. Nałkowskiej) i w 1938-39 r. wybudował dom, Wierzba, Grund, Laugwitz, Grumann, Niewerla, Laugwitz, Georg Woesler - nauczyciel i organista, mieszkał na Schulstr.(obecnie ul. Szczeszyńskiego), Josef Spallek - członek rady parafialnej, mieszkał na Hoffmannstr. czerwony dom (obecnie ul. H. Pobożnego), później wybudował dom na osiedlu domków naprzeciw zakładów meblowych, Paul Peter - członek rady parafialnej, mieszkał na Wilhelmstr.(obecnie ul. Jagiellonów), Rother - mieszkał w budynku starej szkoły (z tyłu, za szkołą przy placu Kościelnym) później przeniesiony do Gosławic na stanowisko kierownika. Na jego miejsce przyszedł nauczyciel o nazwisku Schmidt, Gorżawski (Gewerbe Oberlehrer) - uczył tylko w szkole zawodowej stolarzy (młodsi mieli we wtorek zajęcia, starsi - w czwartek), mieszkał w Opolu na Karlsplatz 4 (obecnie plac Kopernika), Oswald Sadlo - nauczyciel w szkole II przy Groschowitzerstr. (obecnie Al. Przyjaźni), Lichtenberg, Menzel, Wanke, a także kobiety: panna Hesse, Klinnert, Klose, Scharz, Zolna.

Po II wojnie światowej do dwóch szkół uczęszczało 1031 dzieci, a religii uczyło 19 nauczycieli. Najstarszy budynek szkolny znajdujący się na tyłach szkoły nr 1 (później nr 15) przy kościele został spalony w 1945 r. przez Rosjan. 1 września 1945 r. Nauczyciele przyjęli swoje obowiązki w ówczesnej Szkole Podstawowej nr 2 (później nr 16). Zajęcia odbywały się przejściowo w budynku Szkoły Podstawowej nr 1. Dopiero wiosną 1946 r. szkoła otrzymała od jednostki radzieckiej swój budynek przy Alei Przyjaźni 55. W latach 1945-1947 kierownikiem szkoły był Antoni Obarski. W latach 1948-1950 - mgr Stefan Grobelny, w latach 1950-1953 Ludwika Grobelna. W pierwszym dziesięcioleciu po wojnie grono nauczycielskie składało się z przybyszów z różnych stron Polski. Przedstawmy ich nazwiska: Franciszka Doszlowa, Zofia Łazarkiewicz, Janina Wiegusińska, Weronika Malczewska, Stefania Kuderewicz, Stanisława Nemec, Maria Nawarecka, Carmen Bolska (Miczke), Wanda Dusza (Kaczkowska), Gizela Sajdak (Leszczyńska), Paweł Czarnecki, Zenon Tarnawski, Janina Obarska, Regina Łuczyńska, Irena Pawleta. W 1968 roku wybudowano w Nowej Wsi Królewskiej - już wtedy dzielnicy Opola, nową szkołę podstawową przy ul. Z. Nałkowskiej. Usytuowana na końcu ulicy, w miejscu gdzie była niegdyś górka, z której zimą zjeżdżało się na sankach. Jedna z dotychczasowych szkół przy Al. Przyjaźni tzw. nowa szkoła zbudowana w 1913 r. z powodu wad konstrukcyjnych (pęknięcia ścian i fundamentów) została zamknięta z chwilą wybudowania w 1968 r. szkoły przy ul. Nałkowskiej i po kilku latach wyburzona. W tym miejscu znajduje się obecnie pętla autobusowa. Druga dotychczasowa szkoła (Nr 15) przy kościele parafialnym tzw. stara szkoła (z 1899 r.) z powodu malejącej liczby dzieci na terenie dzielnicy została zamknięta i zamieniona na biura. W roku szkolnym 1975 / 1976, po miesiącu od rozpoczęcia nauki, zarządzeniem Wydziału Oświaty nastąpiło połączenie Szkoły Podstawowej nr 15 ze Szkołą Podstawową nr 16. Młodzież i nauczyciele przeszli do nowej "szesnastki" Usytuowany w centralnym miejscu dzielnicy budynek dawnej szkoły od kilku lat stoi opuszczony i w 1999 roku - dokładnie w setną rocznicę jego wybudowania zostało zamurowane wejście główne, by uchronić ów wielce zasłużony dla oświaty gmach przed dewastacją. W 2001 roku marszałek województwa opolskiego przekazał ponad stuletni budynek dawnej szkoły stowarzyszeniu "Hospicjum Opolskie", który w przyszłości będzie siedzibą hospicjum. Do tej pory udało się wymienić dach i gotowy jest projekt wnętrza. Docelowo potrzeba będzie na tą inwestycję 1,2 miliona złotych.

Obecnie czynna jest tylko jedna Szkoła Podstawowa przy ul. Nałkowskiej - szkoła nr 16. W maju 1999 roku Publiczna Szkoła Podstawowa nr 16 im. Zofii Nałkowskiej obchodziła swoje 30 - lecie. W tym czasie mury szkoły opuściło 1380 uczniów, a kształciło ich 90 nauczycieli. Pierwszym kierownikiem szkoły została Maria Pilarska - kierowniczka starej szesnastki. W 1971 roku funkcję dyrektora szkoły objął Zbigniew Bury. Pełnił ją do 1986 roku. Następcą dyrektora Burego ponownie została kobieta i pełni tę funkcję do dziś - Halina Wodecka. Dzieje szkoły, nazwiska nauczycieli i pracowników tej szkoły można znaleźć w broszurce wydanej z okazji jubileuszu 30 - lecia, przygotowanej przez nauczycielkę historii w tej szkole - Panią Lidię Naworską. Historia oświaty w Nowej Wsi Królewskiej liczy 180 lat. Nasi dziadowie dbali o jej rozwój, a co my dzisiaj ich potomkowie damy naszym dzieciom w nowym - XXI wieku ?